پایان نامه  کارشناسی ارشد «M.Sc.»

گرایش: اصلاح نباتات

ارزیابی شاخص های تحمل به خشکی در ارقام ولاینهای جدید گندم های زمستانه

چکیده:

 در این ارزیابی تعداد 10 رقم /لاین زمستانه و بینابین گندم در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در دو شرایط نرمال و تنش خشکی بعد از گرده افشانی در سال زراعی1388-1389 در اراضی ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل مورد بررسی قرار  گرفتند.

نتایج نشان دادند که در بین ژنوتیپ ها ی گندم بجزء صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله که در شرایط نرمال دارای تفاوت معنی داری نبودند ولی در شرایط تنش خشکی آخرفصل معنی دارشدند در اکثر صفات موردبررسی در هر دو شرایط بدون تنش و واجد تنش خشکی بعد از گرده افشانی اختلاف معنی داری وجود داشت. 

  خشکی آخر فصل به ترتیب عملکرد دانه را بمیزان 4/22 درصد، وزن هزار دانه را بمیزان 8/15% ، ارتفاع بوته را بمیزان 3% ، وزن پدانکل در مرحله رسیدن فیزیولوژیکی را بمیزان 18%، وزن کل ماده خشک در ساقه را بمیزان 4/3% کاهش داد. ولی خشکی در روی تعداد دانه در سنبله تاثیری نداشت.

بیشترین عملکرد دانه در شرایط آبی متعلق به رقم شماره 2 با تولید 6/7 تن در هکتار، و در شرایط تنش خشکی بعد از گرده افشانی متعلق به رقم شماره 9 با تولید 13/6 تن در هکتار بود و از آنجائیکه رقم شماره 9 به ترتیب با تولید 2/7 تن در هکتار در شرایط آبی و  13/6 تن در هکتار در شرایط تنش خشکی بعد از گرده افشانی محصول تولید کرده است و در بین کلیه ارفام و لاین های مورد ارزیابی گندم از نوسانات کمتری از نظر تولید محصول داشته و بطور متوسط در هردو شرایط تنش و واجد تنش خشکی بیشترین محصول را نسبت به سایر ارقام و لاین های گندم  مور ارزیابی تولید کرده است می توان گفت این لاین از سازگاری خوبی به شرایط تنش خشکی آخر فصل داشته و قابل توصیه می باشد.

عملکرد دانه با وزن کل ماده خشک  در ساقه و وزن پدانکل به ترتیب  r =-0.187 و r =-0.515   رابطه همبستگی منفی در طول مرحله پرکردن دانه در شرایط بدون تنش خشکی داشت در حالیکه عملکرد دانه با وزن کل ماده خشک  در ساقه و وزن پدانکل دارای رابطه همبستگی مثبت  به ترتیب  r =0.281 و r =0.323   در شرایط واجد تنش خشکی بعد از گرده افشانی در طول مرحله پرکردن دانه بود.

کلمات کلیدی:

ژنوتیپ های گندم

تنوع ژنتیکی

تحمّل به خشکی

 Abstract

For understanding the genetic bases of stem reserve differences under drought stress conditions,   10 winter wheat genotypes were evaluated under post anthesis drought stress and complete irrigation conditions in Ardabil during 2007-2009 years by using RCBD with 3 replications. Results showed that there was significantly differences (p<0.01) between genotypes in most of studied characters under both irrigated and post anthesis drought stress conditions. Grain yield, 1000grain weight, plant height, peduncle weight at maturity and total stem dry weight were reduced under drought condition by 22.4, 15.8, 3 and 18%, respectively, but drought did not effect on grain number per spike. Drought increased mobilization of dry matter, mobilization efficiency and contribution of assimilate from vegetative organs to developing kernels, by 33.8, 66.2 and 88.3%, respectively. On average the highest grain yield was found from genotype No 2 with 7.6 t/ha under irrigated condition and genotype No 9 with 6.13 t/ha under post anthesis drought stress condition.  Thereby the genotype No 9 on average with producing of 7.2 and 6.13 t/ha grain yield was found as a suitable genotype to terminal drought stress condition and its grain yield changed relatively few than other genotypes studied under drought stress condition. Grain yield was positively correlated with accumulation of dry matter in vegetative organs (stem+spike+leaves) and peduncle weight during grain filling period under drought stress condition by r =0.281 and r =0.323, respectively. But Grain yield was negatively correlated with accumulation of dry matter in vegetative organs (stem+spike+leaves) and peduncle weight during grain filling period under irrigated condition, with r = 0.187 and r = 0.515**, respectively.

مقدمه :

تاثیر محدودیت آب در گیاهان و واکنش آنها برای مقابله با تنش خشکی متفاوت است و حتی گیاهان در چه مرحله ای از رشد و نمو خود در معرض تنش خشکی و کم آبی قرار گرفته باشد از نظر تحمل به خشکی حائز اهمیت است بطوریکه مراحل مختلف رشد گیاه از تحمل های متفاوتی نسبت به تنش های محیطی از خودشان نشان می دهند لذا با استفاده از چنین پدیده هایی نسب به شناسائی ارقام و لاین های متحمل به تنش اقدام می نمایند و همچنین شناسایی ارقام و لاین های گندم که دارای عملکرد بالا در شرایط بدون تنش و عملکرد مطلوب در شرایط واجد تنش خشکی برای تولید پایدار محصول گندم از اهمیت بسزائی برخوردار است. 

پدیده رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه و تنوع مواد غذایی و مصرف بالای آن در کشورهای پیشرفته باعث شده است که نیاز تقاضای جهانی به غذا به میزانی که در تاریخ سابقه نداشته افزایش یابد (اخوان، (1385). گندم با نام علمی Triticum aestivum اولین غله و مهمترین گیاه زراعی دنیا است (ارزانی، 1383). دامنه وسیع و سازگاری زیاد این گیاه و همچنین مصارف متنوع این غله در تغذیه انسانها باعث گردیده که به عنوان مهمترین غله جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه مطرح گردد و حدود 20% منابع غذایی مردم جهان را تشکیل دهد (سارانی و همکاران، 1385).

گندم نه تنها یک کالای مهم تجاری در دنیا می باشد بلکه به عنوان سلاح برتر در دنیاست که روز به روز بر اهمیت استراتژیک آن افزوده می شود. نان گندم به عنوان اصلی ترین غذا از اهمیت ویژه ای در کشور برخوردار می باشد (اسدی و همکاران، 1385).          بعلاوه نیاز به وجود آن به عنوان یک حربه اقتصادی سیاسی کاملاً ملموس می باشد. طبق برآورد مرکز بین المللی سیاست گذاری غذا، میزان تقاضای جهانی گندم تا سال2020 به میزان 40%  بیش از تقاضای فعلی افزایش خواهد یافت و این در حالی است که منابع در دسترس برای تولید گندم با محدودیت هایی روبرو است. لذا پیش بینی می شود که در سال مذکور حدود 100 میلیون تن کمبود عرضه گندم در بازار جهانی وجود داشته باشد (ظهری، 1385).

خشکی و کم آبی یکی از مهمترین عوامل محیطی محدود کننده تولید گندم در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد (رضوی، 1385؛ (Showemimo and Olarewaju,2002; Ashraf and Harris,2005. سطح زیر کشت گندم کشور حدود 61/6 میلیون هکتار برآورد شده است که 57/38 درصد آن آبی و 43/61 درصد بصورت دیم بوده است و همچنین میزان تولید گندم کشور حدود 57/14 میلیون تن برآورد شده است که 93/66 درصد آن از کشت آبی و مابقی  (  07/33)درصد از کشت دیم بدست آمده است (بی نام، 1385). به طوری که نزدیک به 70% آن در مناطق نیمه خشک و سرد کشور واقع شده است.

در این مناطق محدودیت آب آبیاری و کمبود رطوبت در مراحل مختلف رشد و نمو گیاه مهمترین محدودیت رشد و نمو گندم محسوب می شود (سنجری، 1384). افزایش عملکرد دانه گندم در این گونه مناطق از طریق به نژادی و تولید ارقام سازگار و مقاوم به خشکی چندان موفق نبوده است. زیرا صفات گیاهی و عوامل محیطی بسیاری در بیان پدیده های مقاومت به خشکی و افزایش محصول دخالت داشته و این صفات و عوامل اثرات  متقابل از خود نشان می دهند. فلذا شناسایی ارقام متحمل به تنش آبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین منظور این طرح با اهداف زیر اجرا گردید:

1- شناسایی برخی شاخص های موثر فیزیولوژیک و مورفولوژیک برای انتخاب ارقام مقاوم یا متحمل به شرایط محدودیت آب  و ارتباط آن با عملکرد دانه

2- انتخاب ژنوتیپ های دارای عملکرد بالا و متحمل به خشکی و شرایط محدودیت آب با استفاده از اندازه گیری صفات فیزیولوژیک مرتبط با مقاومت به خشکی

3- توصیه صفات مؤثر در عملکرد دانه به  به نژاد گران گندم جهت استفاده در برنامه های اصلاحی

 4- ارزیابی تفاوت های بین ارقام و لاین های گندم در میزان انتقال مجدد مواد فتوسنتزی تحت شرایط تنش خشکی بعد از گرده افشانی

Key words: Wheat, Mobilization of dry matter, efficiency, wheat, drought stress, Assimilate